Kahvenin “Arabica” veya “Robusta” olarak tanımlandığını duymuş olabilirsiniz, ancak bu türlerin içinde, doğal seleksiyon yoluyla (farklı türlerin insan müdahalesi olmadan harmanlanmasıyla) meydana gelen ve “çeşit” olarak adlandırılan birçok alt kahve varyeteleri vardır.
Kahve Varyeteleri Nelerdir?
Kahve varyeteleri ya da kahve türleri, kahve bitkilerinin seçici ıslahı veya doğal seçilimi yoluyla elde edilen çeşitli alt türlerdir.
Hem yabani hem de kültüre alınmış kahve bitkilerinde çok fazla çeşitlilik vardır. Fakat meyve verimi, hastalık direnci gibi benzersiz ve doğal özellikleri nedeniyle ticareti yapılan çeşit sayısı azdır.
Bugün, dünya çapında tanımlanmış 124 farklı kahve ağacı türü vardır. Bununla birlikte, dünyadaki kahve üretiminin büyük kısmını oluşturan sadece iki ana kahve çekirdeği türü vardır: Caffea Arabica ve Robusta.
Kahve çeşitleri ve içerikleri onlarca farklı çeşide ayrılır ve bunlar da kahvelerin tadı, kahvenin büyüme koşullarına göre tamamen farklılık gösterir.
Temelde, tüm özel kahveler Arabica’dır!
Ancak her Arabica çeşidi özel kahve değildir. Arabica, daha iyi tadı nedeniyle dünya çapında Robusta’dan daha fazla yetiştirilir ve tüketilir.
Hatta kahve endüstrisinin temel kaynağıdır. Robusta daha verimlidir ve yaprak pası gibi bitki hastalıklarına karşı daha az hassastır. Ancak Robusta çekirdeklerinin tadı daha acıdır.
Üretim listesinde Arabica ve Robusta’nın arkasında, üçüncü bir ana çeşit olan Liberica vardır. Ancak kahve üretimindeki payı %1’den azdır ve tadı acıdır.
Kahve varyetelerinin seçimi, bir kahve çiftçisi için önemli bir karardır. Normalde en iyi tada sahip çeşitlerin verimi daha düşüktür.
Daha iyi tadı olan, daha verimli kahve çekirdeği çeşitleri sürekli olarak geliştirilmektedir. Daha geleneksel çeşitler, lezzet testlerinde hala yerlerini korumaktadır. En bilinen kahve çeşitleri Arabica çekirdeklerinin alt türleridir.
Kahve Aile Ağacı (Kahve Aile Haritası)
Dünyadaki tüm kahveler Oğlak Dönencesi ile Yengeç Dönencesi arasındaki Kahve Kuşağı‘nda yetiştirilir. Fakat her kahve, bu kuşaktaki her noktada yetişemez. Özel kahvelerin yetiştiği bölgeler ve iklimler farklılık gösterir.
Dünyadaki kahve çeşitleri ve kahve varyetelerinin tamamına, aşağıdaki kahve aile ağacı haritasından ulaşabilirsiniz.
Kahve Varyetelerinin Tarihi
19. yüzyılın sonlarında Arabica türü kahve, dünyada üretilen tüm kahvelerin temeliydi. Ancak kahve pası hastalığı salgını dünyanın dört bir yanındaki kahve mahsullerini büyük ölçüde yok etti ve birçok kahve çiftçisini farklı türler keşfetmek zorunda bıraktı.
Bu dönemde Endonezya hem verimi yüksek hem de kahve pası hastalığına karşı dirençli olan Robusta kahve çeşidini piyasaya sürdü.
Fakat ne yazık ki Robusta, daha acı ve daha yüksek kafein oranlı bir kahve üretiyordu. Bu da, daha kalitesiz bir kahve çeşidi olarak tanınmasına neden oldu.
1970’lerin sonunda, çeşitli ülkeler kahve yaprağı pası hastalığına karşı dayanıklı çeşitler üretmek için kahve ıslahı programları başlattı. Böylece kaliteli Arabica çeşitlerinden daha dayanıklı ve kaliteli kahve varyeteleri üretildi.
Kahve Türleri Nelerdir? En Ünlü Kahve Varyeteleri
Şimdi de dünyada kahve çeşitleri arasında en popüler olan kahve çeşitleri ve özelliklerine bakalım.
Typica
Typica (ayrıca Tipica), kahvelerin atasıdır. Tüm dünyaya yayılmış ve yerel iklimlere uyum sağlayarak Kona (Hawaii) ve Blue Mountain (Jamaika) gibi birçok farklı varyasyon yaratmıştır.
Genel olarak verimi düşüktür ancak kalitesi çok yüksektir. Lezzeti genellikle muhteşem denilebilecek kadar tatlı ve temizdir.
Bourbon
Bourbon kahve nedir? Bourbon, Arabica’nın Typica ile birlikte iki ana çeşidinden biridir. 18. yüzyılda Bourbon Adası’nda üretilmiştir. Çeşit, 19. yüzyılın sonlarında Brezilya’ya gelmiş ve hızla Güney ve Orta Amerika’ya yayılmıştır.
Bourbon verimli bir çeşit değildir, ancak mükemmel bir fincan kahve üretir. Bourbon’dan çoklu varyasyonlar geliştirilmiştir.
Caturra
Caturra 1930’larda Brezilya’da ortaya çıkmıştır. Bourbon’un doğal bir mutasyonuna dayanmaktadır. Kalite açısından Bourbon’a çok yakın bir eşleşmedir.
Heirloom
Heirloom, Etiyopya ormanlarında yetişen orijinal kahve çalılarının mirasçısı olan bir Etiyopya vahşi kahve varyetelerindendir.
Günümüzde Heirloom’un birden fazla tanınabilir varyantı vardır ve yetiştiği çiftliğe bağlı olarak her Heirloom biraz farklılık gösterir. Aroması hoş, asitli ve suludur. Heirloom alt çeşitleri arasında Kurume ve Welicho bulunur.
Geisha
Geisha (ya da Gesha), özellikle Panama’da bulunan yüksek kaliteli bir çeşittir. Aslen Etiyopya’nın Gesha köyünde üretilir.
Günümüzde Panama’dan gelen Geisha, dünyanın en iyi kahvelerinden biri olarak kabul edilir ve son derece yüksek fiyatta satılır.
Mundo Novo
Mundo Novo, Bourbon ve Typica’nın bir karışımıdır. Bu çekirdek çeşidi 1940’larda yaratılmıştır ve özellikle Brezilya’daki coğrafi ve iklimsel koşullar için uygundur.
Yüksek verimi nedeniyle Brezilya’da yetiştirilen en ünlü kahve çeşitlerinden biridir.
Catuai
Catuai, Caturra ve Mundo Novo’nun bir melezidir. 1940’larda Brezilya’da üretilmiştir. Bu çeşidin oluşturulmasının amacı, Caturra kadar kaliteli ve daha çok üreyen bir tür oluşturmaktır.
SL28 & SL34
SL28 & SL34 Kenya’da büyüyen kahve varyetelerinden biridir. Kenya’dan gelen yüksek kaliteli kahvelerin çoğu bu çeşitlerin her ikisini de içerir.
SL, Kenya hükümetinin 1930’larda verimli ve dayanıklı bir kahve çeşidi yaratmak için tuttuğu bir şirket olan Scott Laboratories’de üretilmiştir.
Verilen görevde başarısız olsalar da yoğun narenciye içeren, tatlı ve çok boyutlu lezzet profillerine sahip SL28 ve SL34 çeşitlerini yaratmayı başarmışlardır.
SL28 ve SL34, kavrulmamış kahveler söz konusu olduğunda en pahalı olanlardan bazılarıdır.
Timor
Timor (ya da Tim Tim), 1940’larda Timor adasında bulunan, Arabica ve Robusta’nın doğal bir karışımıdır. Robusta sayesinde kahve, yaprak pası hastalığına karşı oldukça dirençlidir.
Catimor
Catimor, 1959’da Portekiz’de üretilen Caturra ve Timor karışımı bir kahve çeşididir. Timor’un Robusta çeşidi olması nedeniyle Catimors’un asiditesi düşüktür ve tadı biraz acıdır.
Ancak Endonezya’daki coğrafya ve iklim için harika bir eşleşmedir. Aynı zamanda hoş bitkisel aromalara sahiptir.
Variedad Colombia
Variedad Colombia (bazen sadece Kolombiya olarak anılır), Kolombiya’da yaratılan bir Caturra melezidir. Çok iyi bir şekilde üretim yapar ve yaprak hastalıklarına karşı çok dirençlidir. Lezzet profilinde karamel ve çikolata gibi notalar içerir.
Yellow Bourbon (Sarı Bourbon)
Sarı Burbon, Kırmızı Burbon ve Pembe Burbon, Bourbon’un doğal mutasyonlarıdır. Verimlilikleri oldukça düşüktür, ancak kaliteli bir lezzete sahiptirler.
Maragogype
Maragogype çeşidi, Brezilya’da keşfedilen Typica’nın bir mutasyonudur. Bazı kahve pazarlarında oldukça arzu edilir ve meyvesi kırmızıyken çıkan çekirdeklerinin büyük boyutu ile dikkat çekicidir.
Bununla birlikte, nispeten düşük bir verime sahiptir. Çekirdeklerin büyüklüğünden dolayı genellikle “Elephant (fil)” olarak da isimlendirilir.
Pacas
El Salvador’un Pacas ailesi tarafından 1949 yılında keşfedilen bu çeşit düşük verime sahiptir. Aslında Bourbon çeşidinin doğal bir mutasyonudur ve benzer bir kaliteye sahiptir.
Bitki, diğer kahve ağaçlarına göre daha kısa boyludur. Bu da, kahve ağaçlarının birbirine yakın dikilebileceği ve hasat edilmesinin daha kolay olduğu anlamına gelir.
Pacmara
1958’de El Salvador’da yaratılan Pacas ve Maragogype çeşitleri arasında bir melezdir.
Kahve çekirdekleri, Maragogype gibi büyüktür ve özellikle yüksek rakımlarda yetiştirildiğinde lezzet profili oldukça yüksektir. Bununla birlikte bitkiler nesilden nesile geçince üretim ve tat farklılıkları gösterir.
Son olarak;
Yukarıda listelenen kahve çeşitlerinden başka daha birçok kahve türü vardır ama çoğu ya nadir ya da sınırlı ticari kullanıma sahiptir.
Özellikle Arabica türleri içinde yer alan kahve çekirdekleri türlerine göre, dünya çapında yetiştirilen çok sayıda çeşit vardır.
Bu çeşitler ya özel olarak yetiştirilmiş ya da doğal genetik mutasyon yoluyla geliştirilmiştir. Sadece lezzet için değil, aynı zamanda kahve ağacının iki ana düşmanı olan kahve yaprağı pası ve kahve kurtu ile savaşmak amacıyla geliştirilmiştir.